23. jula, 1906. godine u Sarajevu je rođen jedan od najznačajnijih hemičara 20. stoljeća – dobitnik Nobelove nagrade, profesor Vladimir Prelog. Njegov životni i naučni put vodi od Balkana do vrha svjetske nauke, ostavljajući neizbrisiv trag u hemiji, posebno u oblasti stereohemije. Prelog je iza sebe ostavio više od 400 naučnih radova i naučnu zaostavštinu koja i danas određuje tokove savremene hemije.
„Koliki je moj doprinos znat će se najbolje za sto godina. Ja sam svoj posao napravio. Pri tome se osjećam kao čvorić u velikom tkanju.“
Riječi su to Vladimira Preloga, izgovorene 1975. godine u Stockholmu, prilikom primanja Nobelove nagrade za hemiju – nagrade koja je samo potvrdila veličinu čovjeka čiji je intelektualni dom bila molekula.
Rođen 1906. godine u Sarajevu, Prelog je odrastao na razmeđu epoha i država. S roditeljima je početkom Prvog svjetskog rata preselio u Zagreb, gdje započinje školovanje, koje će kasnije nastaviti u Osijeku i Pragu. Diplomirao je 1929. na Češkom institutu za tehnologiju, stekavši titulu inženjera hemije.
U vrijeme Velike depresije započinje rad u privatnom laboratoriju u Pragu, gdje vodi proizvodnju rijetkih hemikalija – onih koje svijet tada nije imao, a nauci su bile prijeko potrebne. Već 1935. godine pozvan je da predaje na Tehničkom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu, gdje počinje istraživanja u farmaceutskoj industriji, tada u tvornici „Kaštel“, danas poznatoj kao „Pliva“.
Godine 1941, u vihoru Drugog svjetskog rata, Prelog s porodicom odlazi u Švicarsku, gdje nastavlja naučni rad na čuvenom ETH institutu u Zürichu. Tamo preuzima vođenje Laboratorija za organsku hemiju, naslijedivši još jednog nobelovca s ovih prostora – Leopolda Ružičku.
Njegova istraživanja stereohemije, kiralnosti, izomerije i molekularne strukture ostaju ključna za savremenu organsku hemiju. Prelog je uveo međunarodno prihvaćen R-S sistem označavanja molekularnih konfiguracija i kreirao pojam ciklostereoizomerizacije. Njegov rad na adamantinu – molekuli čija struktura podsjeća na dijamant – dokaz je kako se i u hemiji ljepota i logika mogu susresti.
Za svoj životni opus od preko 400 naučnih radova i bezbroj otkrića koja su promijenila tok nauke, Vladimir Prelog je 1975. godine dobio Nobelovu nagradu za hemiju, zajedno s britanskim hemičarem Johnom Cornforthom.
Iako je najveći dio života proveo u Švicarskoj, Prelog nikada nije zaboravio Sarajevo, Zagreb ni Prag – gradove koji su ga oblikovali. Njegov duh i dalje živi u svakoj molekuli koju naučimo.
